10 Loại búp bê truyền thống Nhật Bản

Nhật Bản là nơi có nhiều loại hình nghệ thuật độc đáo, mới lạ, đa số các quốc gia khác đều không coi búp bê là một loại hình nghệ thuật văn hóa, nhưng riêng Nhật Bản lại là quê hương của nhiều loại búp bê truyền thống, mỗi loại có một lịch sử đặc biệt và ý nghĩa riêng và người Nhật coi đó là nghệ thuật. Búp bê truyền thống Nhật Bản không chỉ là đồ lưu niệm mà còn được xem là một món quà trang trọng được sử dụng trong các nghi thức lễ hội. Dưới đây là 10 loại búp bê truyền thống đặc trưng của Nhật Bản, cùng tìm hiểu với Nhatbanaz nhé.

Du lịch tìm hiểu về Búp bê Nhật Bản:

Từ 09/2024, khách đặt thuê xe (tài xế người Việt) hoặc tour & khách sạn tại Nhật qua NhatbanAZ được giảm 50% phí xin visa Nhật.

Mục đích tôn giáo, tín ngưỡng của búp bê truyền thống Nhật Bản

Lịch sử của búp bê Nhật Bản có từ thời kỳ Jomon (còn được gọi là thời kỳ đồ đá mới của Nhật Bản, khoảng 14.000 năm trước Công nguyên). Vào thời điểm này, búp bê chỉ là những bức tượng đất sét nhỏ. Đến thời kỳ Kofun (khoảng năm 250 đến 538 sau Công nguyên), việc tạo ra các bức tượng để thờ phụng các vị thần và Phật đã tạo nên hình dạng của những con búp bê sau này. Người ta cho rằng chúng có sức mạnh thần thánh, do đó chúng được sử dụng làm vật thờ cúng và chúng cũng có thể xua đuổi tà ma. Đây là một trong những nền văn hóa tôn giáo của Nhật Bản.

Các loại búp bê truyền thống thường được sử dụng trong các lễ hội tôn giáo ở Nhật Bản. Trong số các lễ hội này có Lễ hội búp bê Nhật Bản Hina Matsuri (雛祭), dành riêng cho búp bê Nhật Bản. Lễ hội đã trở thành một nét đặc trưng trong cuộc sống của người Nhật.

Trong lễ hội này, người dân sẽ làm búp bê bằng rơm và thả xuống sông. Họ tin rằng những con búp bê này sẽ xua đuổi tà ma, vận rủi và bảo vệ con cái họ được an toàn. Lễ hội đã trở thành ngày ban phước, may mắn và sức khỏe cho con gái họ.

Búp bê Nhật được coi là một món quà có ý nghĩa

Vào những ngày lễ, năm mới hay sinh nhật, người Nhật thường tặng nhau những con búp bê tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và những ước mơ. Họ thường tặng nhau những con búp bê nhỏ nhắn, dễ thương có tên là Daruma. Đây là một món quà vô cùng ý nghĩa.

Trẻ em Nhật Bản cũng rất thích được người lớn tặng búp bê. Vào ngày 3/3 đối với bé gái và ngày 5/5 đối với bé trai, người lớn thường tặng búp bê cho trẻ em với ý nghĩa bảo vệ chúng. Đó là món quà của tuổi thơ in sâu vào trái tim người Nhật.

Ngày nay, mặc dù hiện tượng Anime và Manga ra đời đã thu hút giới trẻ, nhưng búp bê truyền thống vẫn giữ được nét văn hóa đặc trưng của Nhật Bản. Nó vẫn giữ một vị trí nhất định trong lòng người dân Nhật Bản. Và chúng luôn là lựa chọn số một khi người Nhật muốn tặng ai đó một món quà.

Ngoài những lời chúc tốt đẹp, búp bê còn nói những lời động viên thay mặt chúng đến người mà chúng muốn tặng.

Búp bê trở thành sản phẩm kinh tế và thương mại của Nhật Bản

Ngoài mục đích và ý nghĩa tâm linh, búp bê truyền thống Nhật Bản đang trở thành một sản phẩm có giá trị kinh tế cao đối với người dân Nhật Bản. Búp bê được bán khá nhiều tại các cửa hàng lưu niệm dành cho khách du lịch trong và ngoài nước. Ngoài ra, chúng cũng được bán phổ biến trên các trang thương mại điện tử của Nhật Bản như Amazon, Rakuten, Mercari…

Ví dụ, một con búp bê Geisha được bán trên Amazon có giá từ 1200 Yên đến 3500 Yên. Tại các trang thương mại điện tử khác nhau, giá cả có sự khác nhau nhưng không đáng kể. Ngoài ra, với những con búp bê Hina có nhiều ngăn thì giá khá cao. Loại có 7 ngăn sẽ có giá khoảng 250.000 Yên – 300.000 Yên. Nếu ít ngăn hơn thì giá sẽ rẻ hơn.

Không chỉ khách hàng trong nước mà còn có rất nhiều khách hàng nước ngoài mua búp bê tại các trang thương mại điện tử này. Điều này cho thấy búp bê truyền thống Nhật Bản cũng là một sản phẩm thương mại lớn. Chúng đang thu hút rất nhiều khách hàng trên toàn thế giới, đặc biệt là những người yêu thích sưu tầm búp bê và yêu thích nền văn hóa của đất nước mặt trời mọc.

10 loại búp bê truyền thống Nhật Bản

Búp bê Kokeshi

Búp bê Kokeshi (こけし) ra đời ở vùng suối nước nóng miền núi của vùng Tohoku sau giữa thời kỳ Edo. Người Kijiji (thợ mộc) sử dụng gỗ và máy tiện để tạo ra búp bê Kokeshi tặng cho khách du lịch.

Kokeshi là loại búp bê chỉ có đầu và thân không có chân tay. Chúng được các nghệ nhân làm riêng phần đầu và thân, sau đó dán lại với nhau và phủ sơn bóng. Kokeshi ban đầu chỉ là một món quà cầu nguyện cho sức khỏe của trẻ em được làm từ những mẩu gỗ còn sót lại sau khi xây dựng nhà cửa. Nhưng theo thời gian, chúng đã trở thành một loại hình nghệ thuật của riêng mình và còn có ý nghĩa xua đuổi tà ma, phòng ngừa hỏa hoạn.

Daruma

Nguồn gốc và lịch sử của Daruma

Daruma được biết đến là bùa may mắn “bảy ngã, tám mọc”. Daruma không có tứ chi mà chỉ có hình tròn. Theo truyền thuyết, Daruma là con trai thứ ba của vua miền Nam Ấn Độ. Ông là một Phật tử rất sùng đạo. Ông đã cống hiến cả cuộc đời mình để truyền bá Phật giáo ở đất nước này. Sau đó, ông chuyển đến Trung Quốc và sống ở Suzan Shorinji.

Ở đó, ông tiếp tục thiền định trên bức tường trong chín năm. Cuối cùng, tứ chi của ông bị thối rữa. Đó là lý do tại sao búp bê Daruma chỉ là một khối tròn không có tứ chi. Kể từ đó, Daruma tượng trưng cho sự kiên nhẫn, cống hiến cho mọi thứ.

Ý nghĩa màu sắc của Daruma

Búp bê Daruma được sản xuất ở nhiều vùng khác nhau tại Nhật Bản. Mỗi vùng sẽ có Damura khác nhau về đặc điểm khuôn mặt.

Ý nghĩa của Daruma đỏ: Bùa hộ mệnh. Daruma đỏ tượng trưng cho sự may mắn, là bùa hộ mệnh ngăn ngừa bệnh tật và tai ương.

Ý nghĩa của Daruma trắng: Người ta nói rằng Daruma trắng mang lại may mắn để hoàn thành mong muốn của họ. Ngoài ra, Daruma trắng còn tăng cường sức mạnh cho các Daruma màu khác. Vì vậy, chúng thường được trang trí thành một bộ.

Ý nghĩa của Daruma vàng: Daruma vàng mang lại mong muốn thịnh vượng và gia tăng tài lộc. Nó cũng được coi là bùa hộ mệnh cho một vụ mùa bội thu.

Ý nghĩa của Daruma đen: Daruma đen có nghĩa là kinh doanh thịnh vượng, nhiều lợi thế. Đối với những người làm việc văn phòng, nó giống như một lá bùa hộ mệnh để cầu nguyện cho sự thành công trong sự nghiệp.

Ý nghĩa của Daruma xanh: Daruma xanh có nghĩa là cầu mong sức khỏe tốt. Nếu bạn được ai đó tặng một con Daruma xanh, điều đó có nghĩa là người đó muốn bạn sống khỏe mạnh mãi mãi.

Ý nghĩa của Daruma hồng: Daruma hồng được cho là mang lại may mắn trong hôn nhân và tình yêu sẽ có nhiều thuận lợi. Vì vậy, rất nhiều phụ nữ trẻ ở Nhật Bản thích Daruma hồng này.

Daruma mang nhiều ý nghĩa. Vì vậy, người Nhật thường tặng nhau quà vào các dịp sinh nhật, đám cưới, khai trương… Họ hy vọng Daruma sẽ mang lại may mắn, hạnh phúc và bình an cho người thân và bạn bè.

Tại sao Daruma chỉ vẽ một bên mắt?

Daruma không chỉ là một con búp bê mà nó còn là một loại bùa hộ mệnh trừ tà và giúp bạn thực hiện mục tiêu, ước vọng của mình.

Con mắt bên phải được vẽ trong khi bạn nghĩ tới ước vọng của bản thân, còn con mắt bên trái vẫn để trống cho tới khi ước vọng của bạn được thực hiện thì bạn tự vẽ nốt con mắt bên trái vào.

Hầu hết các Daruma hiện này đều được làm từ giấy bồi, và cũng bởi vì hình dáng độc đáo mà nó không bao giờ bị ngã dù bạn có lay động nó thế nào.

Hina Ningyo

Nguồn gốc của từ “Hina”

Trong tiếng Nhật, Hina có nghĩa là nhỏ. Thành phố Wakayama nổi tiếng với Lễ hội tưởng niệm búp bê Hina ở Kata. Tại Đền Awashima, tên của Sukuna Hikona (người phát minh ra rượu sake và thuốc chữa bệnh cho mọi người) được tôn thờ như một vị thần. Và người ta nói rằng từ Hina bắt nguồn từ từ “Hikona” trong “Sukuna Hikona”.

Nguồn gốc của búp bê Hina

Nguồn gốc của búp bê Hina bắt nguồn từ Trung Quốc. Đây là lễ hội được tổ chức vào ngày 3/3. Vào ngày này, người ta thường làm búp bê để thả xuống sông với ý nghĩa rằng chúng sẽ thay thế trẻ em đón nhận tai ương và mang xuống sông. Những con búp bê đó được gọi là Hina. Trong lễ hội này, các gia đình sẽ dựng một cái kệ có nhiều tầng, bên trên có phủ vải đỏ và xếp những con búp bê Hina Ningyo lên đó.

Các loại búp bê Hina

Búp bê Hina được phân loại thành 2 loại, Kimekomi và Ishochaku. Kimekomi (木目込み) là loại búp bê có quần áo được làm bằng cách chạm khắc hoặc dán vải trực tiếp lên búp bê. Còn Ishochaku (衣裳着) quần áo của chúng được làm riêng lẻ. Sau đó, chúng được đeo vào cho búp bê. 

Hơn nữa, búp bê cũng được phân loại theo số lượng. Có 3 bộ búp bê Hina bao gồm bộ 2 búp bê, bộ 5 búp bê và bộ 7-15 búp bê. Thông thường, một bộ búp bê đầy đủ bao gồm 15 con và được xếp thành một kệ cao 7 tầng.

Tầng 1 gồm 2 búp bê là Nhật Hoàng và Hoàng Hậu.

Tầng 2 có 3 búp bê là 3 hầu gái.

Tầng 3 gồm 5 con búp bê là dàn nhạc nam.

Tầng 4 gồm 2 búp bê thiên thần (Zuijin).

Tầng 5 gồm 3 búp bê hộ vệ cho vua và hoàng hậu.

Tầng 6 và tầng 7 được sử dụng để trang trí thêm.

Búp bê Kimekomi

Búp bê Kimekomi được cho là được tạo ra vào khoảng năm 1740 bởi một nghệ nhân tên là Tadashige Takahashi. Ông đã sử dụng những mảnh gỗ liễu để làm búp bê và khoác lên mình bộ trang phục truyền thống Nhật Bản bằng vải. Những con búp bê này ban đầu được gọi là Kamo. Và sau đó chúng đổi tên thành Kimekomi.

Kimekomi rất phổ biến ở Nhật Bản. Đặc điểm nổi bật của loại búp bê này là sự dễ thương và đáng yêu. Mỗi khuôn mặt được vẽ bằng tay và mỗi con búp bê có một vẻ ngoài khác nhau. Vì kích thước nhỏ gọn nên chúng thường được ghép lại thành bộ. Kimekomi tượng trưng cho sự nhỏ bé, dễ thương và đáng yêu. Đây cũng là biểu tượng của người phụ nữ Nhật Bản thời xưa. Họ rất dịu dàng và e thẹn trong bộ Kimono truyền thống.

Gosho Ningyo

Búp bê Gosho (御所) được làm từ đất hoặc thân cây liễu và vỏ sò, sau đó được sơn và mặc quần áo hoàn toàn làm thủ công bằng tay. Những con búp bê Gosho chủ yếu có hình dạng giống như một bé trai.Thời gian hoàn thành một con búp bê Gosho có thể mất tới 6 tháng, và chúng thực sự là một tác phẩm nghệ thuật kỳ công. 

Vào thời Edo, nó được gọi là búp bê hoa cúc trắng. Vào thời Meiji, nó được gọi là Gosho. Búp bê Gosho là biểu tượng của những đứa trẻ mũm mĩm, đáng yêu được sinh ra trong cung điện. Vì thế mà chúng còn được gọi là “búp bê Hoàng gia”.

Ban đầu, những con búp bê xinh đẹp này được làm để tặng cho các lãnh chúa thời phong kiến. Nhưng cho tới nay, chúng được dùng làm quà tặng trong các dịp cưới hỏi hay sinh nở với ý nghĩa cầu mong con cái khỏe mạnh, bình an.

Karakuri Ningyo

Không giống các con búp bê khác chỉ ngồi đó và xinh đẹp, những con Karakuri Ningyo có thể chuyển động được nhờ có lắp thêm động cơ bằng gỗ bên trong. Karakuri là loại búp bê được mô phỏng và thiết kế theo thiết bị cơ khí truyền thống của Nhật Bản. Trong chữ kanji, nó được viết là Karakuri với ý nghĩa là sự khéo léo. Karakuri là sự sáng tạo nghệ thuật kết hợp với máy móc thông qua việc lắp ráp chính xác các bộ phận bên trong.

Theo ghi chép cổ xưa, Karakuri là “cỗ xe phương Nam” được tìm thấy vào năm thứ 4 của hoàng đế Saimei. Karakuri bao gồm một con búp bê làm bằng gỗ và đứng trên một đế có bánh xe ở phía dưới. Con búp bê này luôn hướng về phía nam bất kể bánh xe bên dưới lăn theo hướng nào.

Theo truyền thống, búp bê karakuri có 3 loại: búp bê karakuri quán trà, búp bê karakuri lễ hội và búp bê karakuri sân khấu. Có thể nói, búp bê karakuri là nguồn cảm hứng, là tiền đề để người Nhật có niềm đam mê bất tận với robot hiện đại sau này.

Búp bê Hakata

Búp bê Hakata (博多人形) là một trong những loại búp bê truyền thống của Nhật Bản. Chúng được sản xuất quanh thành phố Fukuoka. Đây là một thành phố nổi tiếng với nghề làm búp bê từ thế kỷ 17. Hakata là những con búp bê sứ có nhiều hình dạng, màu sắc khác nhau được làm bằng đất sét. Quá trình tạo ra Hakata Ningyo rất tốn công sức, đặc biệt là khi tô vẽ các đường nét trên khuôn mặt đều được sử dụng bằng các đầu cọ cực kỳ mảnh. Chúng được dùng làm lễ vật dâng lên các ngôi chùa Phật giáo và lễ hội hoặc làm quà tặng cho các vị vua thời bấy giờ.

Ngày nay, Hakata có nhiều kiểu dáng và màu sắc khác nhau. Trong đó, điển hình nhất là các búp bê “mỹ nữ” mặc trang phục Kimono lụa với nhiều hoa văn bắt mắt. Chúng đã trở thành biểu tượng của thành phố Fukuoka. Theo các nghệ nhân, Hakata được mô phỏng theo các nhân vật lịch sử, nhân vật tôn giáo hoặc chiến binh samurai… Hakata không chỉ là một vật trang trí mà còn mang ý nghĩa văn hóa độc đáo của Nhật Bản

Okiagari Koboshi

Xuất hiện vào thế kỷ 14, búp bê Okiagari Koboshi là những con búp bê tròn, béo được làm từ giấy bồi. Chúng còn được gọi là roly-poly. Cấu trúc của búp bê Okiagari Koboshi tương tự như Daruma. Vì thế mà chúng luôn có thể đựng thẳng lại dù có bị lật úp. Và chúng cũng được coi là bùa hộ mệnh mang lại may mắn, bình an và không có bệnh tật.

Ichimatsu Ningyo

Búp bê Ichimatsu cũng là một trong những loại búp bê truyền thống của Nhật Bản. Tuy nhiên, không giống như các loại búp bê khác, búp bê Ichimatsu thường gắn liền với những câu chuyện kinh dị mặc dù chúng có khuôn mặt tròn, đáng yêu. Thông thường, chúng mặc những bộ Kimono màu sắc tươi sáng và có kiểu tóc okappa – kiểu tóc thường thấy ở các bé gái. Những con búp bê đắt tiền còn có thể được chế tạo với các khớp nối ở tay, chân, cổ… để có thể cử động.

Theo một số tài liệu cũ, loại búp bê này được đặt theo tên của Sanogawa Ichimatsu – một diễn viên Kabuki rất nổi tiếng vào thế kỷ 18. Ông là một diễn viên chuyên đóng vai nữ. Bên cạnh đó, loại búp bê này được gọi là Ichimatsu vì đây là cái tên phổ biến dành cho trẻ em vào thời Edo.

Có rất nhiều câu chuyện đáng sợ liên quan đến búp bê Ichimatsu, nhưng điều này hoàn toàn không đúng. Đó chỉ là những câu chuyện mê tín và búp bê Ichimatsu vẫn là di sản văn hóa quý giá và là vật trang trí nhà cửa đáng yêu.

Kyo Ningyo

Búp bê Kyoto (京都) còn được gọi là Kyo Ningy là một trong những loại búp bê truyền thống của Nhật Bản. Tên gọi này xuất phát từ thực tế là chúng được làm xung quanh thành phố Kyoto thuộc quận Kyoto. Chúng được tạo ra từ sự tinh tế, tỉ mỉ và cẩn thận của các nghệ nhân có chuyên môn với các kỹ thuật được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Để làm ra một con búp bê Kyoto cần sự kết hợp khéo léo của những người thợ thủ công. Mỗi người sẽ đảm nhiệm việc chế tác riêng biệt rồi ghép chúng lại thành một. Điều này tạo nên giá trị của búp bê Kyoto. Giá trị đó nằm ở sự cẩn thận và tỉ mỉ của những người thợ thủ công. Họ rất tâm huyết với việc tạo nên linh hồn của Kyoto.

Kyo Ningyo được mặc trang phục với nhiều phong cách khác nhau, bao gồm cả samurai, hay các nhân vật lịch sử khác.

Búp bê ở Nhật Bản ngày nay

Ngày nay, giới trẻ Nhật Bản không còn chuộng búp bê truyền thống như trước nữa. Thay vào đó, họ thích những bức tượng nhỏ. Thậm chí, họ sẵn sàng chi một khoản tiền lớn để sở hữu chúng. Những con búp bê mini này thường được mô phỏng theo các nhân vật hoạt hình. Chúng được bán trên các trang thương mại điện tử của Nhật Bản nhưng hầu hết là phiên bản giới hạn.

Rất nhiều bạn trẻ trên thế giới cố gắng mua phiên bản giới hạn này bằng mọi cách. Đó là câu trả lời cho việc búp bê Nhật Bản cực kỳ hấp dẫn. Chúng không chỉ là những con búp bê bình thường mà còn mang trong mình tâm hồn và văn hóa của người Nhật.